Lịch sử phát triển của ngành Thực phẩm chức năng trên thế giới

Từ vài thập kỷ qua, Thực phẩm chức năng (TPCN) đã phát triển nhanh chóng trên toàn thế giới. Chúng ta đã biết, sự phát hiện tác dụng sinh năng lượng và vai trò các thành phần dinh dưỡng thiết yếu đã giúp loài người từng bước hiểu được các bí mật của thức ăn và kiểm soát được nhiều bệnh tật và vấn đề sức khỏe liên quan.

“Thức ăn là thuốc, thuốc là thức ăn”

Cho đến nay, con người mặc dù sử dụng thực phẩm hàng ngày nhưng vẫn chưa hiểu biết đầy đủ về các thành phần các chất dinh dưỡng trong thực phẩm, về tác động của thực phẩm tới các chức năng sinh lý của con người. Các đại danh y như Hippocrates (được xem là người sáng lập ra nền y học hiện đại), Tuệ Tĩnh (được coi là ông Tổ của ngành y học cổ truyền Việt Nam) đều quan niệm “Thức ăn là thuốc, thuốc là thức ăn”.

Loài người ngày càng phát triển, mô hình bệnh tật cũng thay đổi cùng với sự phát triển của xã hội loài người, đặc biệt từ giữa thế kỷ 20 đến nay:

• Cùng với sự già hóa dân số;
• Tuổi thọ trung bình tăng;
• Lối sống thay đổi;
• Các bệnh mạn tính liên quan đến dinh dưỡng và thực phẩm ngày càng tăng.
• Việc chăm sóc, kiểm soát các bệnh đó đặt ra nhiều vấn đề lớn cho y học, y tế và phúc lợi xã hội.

Người ta thấy rằng, chế độ ăn có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và xử lý với nhiều chứng bệnh mãn tính. Đó là hướng nghiên cứu và phát triển cho một ngành khoa học mới, khoa học Thực phẩm chức năng.

Tác dụng của Thực phẩm được biết tới từ hàng nghìn năm trước

Do khoa học công nghệ chế biến thực phẩm ngày càng phát triển

Việc sử dụng thực phẩm để bảo vệ sức khỏe, phòng bệnh và trị bệnh đã được khám phá từ hàng ngàn năm trước Công nguyên ở Trung Quốc, Ấn Độ và Việt Nam. Ở Phương Tây, Hippocrates đã tuyên bố từ 2500 năm trước đây: “Hãy để thực phẩm là thuốc của bạn, thuốc là thực phẩm của bạn”.

Do khoa học công nghệ chế biến thực phẩm ngày càng phát triển, người ta càng có khả năng nghiên cứu và sản xuất nhiều loại thực phẩm chức năng để:

• Cải thiện sức khỏe;
• Nâng cao tuổi thọ;
• Phòng ngừa các bệnh mạn tính;
• Tăng cường chức năng sinh lý của các cơ quan cơ thể khi đã suy yếu,…

Có thể nói, lý luận đông y phát triển nhất trên thế giới là ở Trung Quốc. Đây cũng là quốc gia nghiên cứu nhiều nhất về các loại thực phẩm chức năng. Trung Quốc đã sản xuất, chế biến trên 10.000 loại thực phẩm chức năng. Có những thương hiệu đã có mặt ở trên 100 nước trên thế giới, đem lại lợi nhuận rất lớn. Các nước nghiên cứu nhiều tiếp theo là Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Anh, Úc và nhiều nước châu Á, châu Âu khác.

Công nghệ sản xuất TPCN

Bằng cách bổ sung thêm “các thành phần có lợi” hoặc lấy ra bớt “các thành phần bất lợi”, người ta đã tạo ra nhiêu loại thực phẩm chức năng theo những công thức nhất định phục vụ cho mục đích của con người. Nhờ có khoa học công nghệ, con người ta đã khoa học hóa các lý luận và công nghệ chế biến thực phẩm chức năng. Các dạng thực phẩm chức năng hiện nay rất phong phú. Phần lớn dạng sản phẩm là dạng viên, vì nó thuận lợi cho đóng gói, lưu thông, bảo quản và sử dụng.

Ở các nước có nền y học cổ truyền như: Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam… TPCN được phát triển trên cơ sở “Biện chứng luận về âm dương hòa hợp”, “Hệ thống luận ngũ hành sinh khắc” trên cơ sở về yếu tố Quan tam bảo: Tinh – Thần – Khí và cơ sở triết học thiên nhân hợp nhất dưới sự soi sáng của y học hiện đại. Các tập đoàn lớn như: Tiens Group, Merro International Biology, Tianjin Jinyao Group,… đã kế thừa các truyền thống của y học cổ truyền, áp dụng kỹ thuật hiện đại để sản xuất ra các sản phẩm thực phẩm chức năng.

Đối với các nước không có nền y học cổ truyền phương Đông, các doanh nhân, các nhà khoa học, những người đam mê với nền y học Phương đông, đã đi sâu nghiên cứu, học hỏi và phát triển ra các sản phẩm TPCN ở ngay tại chính nước mình. Ví dụ như các tập đoàn Forever Living Products, Amway của Mỹ là những tập đoàn đã đầu tư rất lớn cho việc nghiên cứu sản xuất ra các sản phẩm TPCN để cung cấp cho con người.

Nhật Bản là nước đầu tiên ban hành Luật về thực phẩm chức năng

TPCN mà trong đó là thực phẩm bổ sung (Vitamin and Mineral Food Supplement) và thực phẩm bổ sung các hoạt chất từ thảo dược (Botanical Herbal Dietary Supplement) được phát triển rất sớm ở Nhật, Mỹ, Trung Quốc, Canada. Nhưng:

• Nhật Bản mới là nước đầu tiên ban hành Luật về Thực phẩm chức năng năm 1991.
• Mỹ ban hành năm 1994.
• Đài Loan, Trung Quốc ban hành năm 1999.
• Các nước khác đa số ban hành luật TPCN giai đoạn 2000-2004.

Tiềm năng thị trường TPCN vô cùng lớn

Thị trường TPCN là một trong những thị trường tăng trưởng nhiều và nhanh nhất. Đối với nhiều quốc gia tăng 20-30%/năm.

• Tại Nhật Bản, năm 2004 các sản phẩm TPCN FOSHU đạt 5,5 tỷ USD, các sản phẩm sức khỏe đạt 12,5 tỷ USD.
• Tại Mỹ, năm 2006, chỉ tính 20 loại TPCN từ dược thảo được bán trên kênh FDM (Food, Drug of Market Retail Stores) đã đạt gần 250 triệu USD, nguyên liệu thô đạt 388 triệu USD. Năm 2007, thực phẩm bổ sung vitamin đạt 1,8 tỷ USD. Toàn bộ TPCN ở Mỹ chiếm 32% TPCN trên toàn thế giới.
• Thị trường TPCN thế giới năm 2007 đã đạt 70 tỷ USD. Năm 2010 tăng lên trên 110 tỷ USD. Năm 2012 đạt gần 180 tỷ USD. Năm 2017 đạt gần 300 tỷ USD. Tăng trưởng bình quân là 7,4% năm.

Đối với ASEAN, năm 2010, thị trường TPCN đạt 4,8 tỷ USD, tăng 10% so với 7 năm trước đó, tạo thu nhập cho khoảng 10 triệu người. Các nước đạt cao nhất là Malaysia, Indonesia, Thái Lan, Singapore, Philippine và Việt Nam.

Đối với châu Âu trong khối EU có 27 nước với 400 triệu dân. Những năm 1990,100% sản phẩm thực phẩm chức năng tiêu thụ ở châu Âu là nhập khẩu từ Mỹ. Nhưng đến năm 2012, có tới 60% sản phẩm được sản xuất tại EU, tỷ lệ này tăng lên hàng năm rõ rệt. Năm 2007, thị trường TPCN ở châu Âu đã đạt 15 tỷ USD, tăng trưởng bình quân mỗi năm là 16%/năm.

Nhu cầu sử dụng TPCN ngày càng tăng

• Tại Nhật Bản bình quân đầu người sử dụng 126 USD cho sản phẩm TPCN mỗi năm.
• Tại Mỹ là 70 USD.
• Tại châu Âu là 61 USD.
• Những người trưởng thành ở Mỹ năm 2006 có 40% sử dụng TPCN. Năm 2007 tăng lên 52% và năm 2010 tăng lên 72%. Ở Nhật Bản tỷ lệ này là 80%.

Năm 2004, thế giới đã thành lập Hiệp hội TPCN quốc tế (International Alliance of Dietary/Supplement Association – IADSA) với hơn 60 nước thành viên. Hội nghị quốc tế đầu tiên về TPCN cũng được tổ chức tại Mỹ với chủ đề: “TPCN cho dự phòng và điều trị”. Đến hết năm 2012, thế giới đã tổ chức 13 hội nghị quốc tế về TPCN, ASEAN đã tổ chức 16 hội nghị TPCN và thuốc y học cổ truyền.

Các nước ASEAN cũng thành lập Hiệp hội TPCN ASEAN (ASEAN – Alliance of Health ¡Supplements Association – AAHSA) năm 2004 với 8 nước thành viên. 3 năm sau, Hiệp hội TPCN Việt Nam được thành lập tháng 12 năm 2007 và là thành viên của Hiệp hội TPCN quốc tế và ASEAN.

Thị trường Thực phẩm chức năng Việt Nam

Từ năm 1999, TPCN từ các nước bắt đầu nhập khẩu chính thức vào Việt Nam. Do có nhiều điều kiện thuận lợi như:

• Có sẵn nguồn nguyên liệu;
• Lịch sử nền y học cổ truyền lâu đời;
• Có sẵn dây truyền sản xuất thuốc ;
• Đội ngũ công nhân chuyên nghiệp;

Nên các công ty dược, các cơ sở sản xuất thuốc y học cổ truyền bắt đầu chuyển sang sản xuất thực phẩm chức năng.

Từ đó, số người sử dụng TPCN ở Việt Nam cũng ngày càng tăng. Chỉ tính những người sử dụng qua kênh bán hàng đa cấp cho thấy:

• Năm 2005 có khoảng 1 triệu người ở 23 tỉnh (1,1% dân số) sử dụng TPCN.
• Năm 2010 đã tăng lên 5.700.000 người ở khắp 63 tỉnh, thành phố (chiếm 6,6% dân số).
• Năm 2011, Cục An toàn thực phẩm đã điều tra cho thấy ở TP. Hồ Chí Minh có 43% số người trưởng thành và ở Hà Nội có 63% số người trưởng thành sử dụng TPCN.

TPCN đã giúp nhiều người tăng cường sức khỏe, tăng cường cái đẹp, giảm nguy cơ và tác hại của nhiều bệnh tật như tim mạch, đái tháo đường, viêm thoái hóa khớp, ung thư,…

Tình hình sản xuất, kinh doanh TPCN ở Việt Nam

Số liệu giai đoạn 2000 – 2015

Năm	Tổng số cơ sở SXKD	Tổng số sản phẩm TPCN	Trong đó
			Nhập khẩu	SX trong nước
2000	13	63	63 (100,00)	0
2005	143	361	284 (78,67)	77 (21,33)
2006	214	602	417 (69,27)	185 (30,73)
2007	483	778	503 (64,65)	275 (35,35)
2008	674	1.162	530 (45,61)	632 (54,39)
2009	1.114	1.861	832 (44,71)	1.029 (55,29)
2010	1.626	3.721	1.632 (43,86)	2.089 (56,19)
2011	1.512	3.560	1.836 (51,57)	1.724 (48,43)
2012	1.552	5.514	3.198 (58,00)	2.316 (42,00)
2013	3.512	6.851	5.518 (80,55)	1.333 (19,45)
2014	1.078	3.374	812 (24,07)	2.562 (75,93)
2015	1.780	3.380	1408 (41,66)	1972 (58,34)

Nhìn chung, thị trường TPCN vẫn còn rất tiềm năng. Đây là cơ hội và cũng là thách thức lớn cho các quốc gia đang phát triển với dân số đông như Việt Nam. Quý vị quan tâm đến sức khỏe nên sử dụng TPCN. Tuy nhiên, khi mua TPCN quý vị nên chú ý vì thực phẩm chức năng rất giống với thuốc. Hơn nữa, nhiều kẻ vô lương tâm cũng sản xuất thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng,… không có nhãn hiệu hoặc giả mạo nhãn hiệu nổi tiếng để đánh lừa người tiêu dùng.

(Sưu tầm)